Światowy Dzień Krwi Pępowinowej – co warto o nim wiedzieć?

Światowy Dzień Krwi Pępowinowej powstał z inicjatywy Save the Cord Foundation. W Polsce patronat nad akcją objął Polski Bank Komórek Macierzystych. Jest to czas, który ma na celu nie tylko upamiętnienie pierwszego przeszczepu komórek macierzystych z krwi pępowinowej (miał on miejsce w 1988 roku), ale przede wszystkim zwiększenie świadomości społeczeństwa na temat korzyści, które daje ich pobieranie i bankowanie. Akcje edukacyjne przebiegają równocześnie ze spotkaniami naukowców z całego świata. W ich trakcie przedstawiane są możliwości wykorzystania komórek macierzystych, wyniki pionierskich badań oraz analizowane są przypadki osób, które leczono przy pomocy tej metody. W 2021 roku w konferencji online udział może wziąć każdy chętny.

Krew pępowinowa i komórki macierzyste

Krew pępowinowa przez wiele lat nie była wykorzystywana do celów medycznych, ponieważ nie znano jej właściwości. Traktowano ją jako odpad i utylizowano zaraz po narodzinach dziecka. Obecnie wiadomo, że krew, która pozostaje w pępowinie i łożysku jest źródłem cennych komórek macierzystych.

Komórki macierzyste to niedojrzałe komórki, które mają zdolność do przekształcenia się w każdą tkankę w ludzkim organizmie. Mogą się samodzielnie odnawiać, a także namnażać właściwie bez żadnych ograniczeń. Dają one początek wszystkim liniom komórkowym. To właśnie komórki macierzyste budują zarodek na najwcześniejszym etapie rozwoju.

Komórki macierzyste dzieli się na:

• multipotencjalne – dają początek różnym typom komórek (należą do nich krwiotwórcze komórki macierzyste),
• unipotencjalne – różnicują się w tylko jeden typ komórek.

Krew pępowinowa jest źródłem komórek multipotencjalnych.

Komórki macierzyste były znane już wcześniej – podobnie jak ich właściwości. Pobierano je z krwi obwodowej lub szpiku kostnego. Następnie przeszczepiano osobie potrzebującej. Odkryto jednak, że krew pępowinowa to lepsze źródło komórek macierzystych. Są one zdolne do potencjalnie nieograniczonej liczby podziałów. Wykazują też mniejszą zdolność immunologiczną. Oznacza to, że przeszczepianie krwi pępowinowej jest bardziej bezpieczne i nie wymaga pełnej zgodności między dawcą a biorcą.

Dlaczego bankuje się krew pępowinową?

Krew pępowinową przechowuje się ze względu na możliwość późniejszego wykorzystania komórek macierzystych w celach medycznych. Ze względu na ich właściwości do intensywnego namnażania się i różnicowania można nimi zastąpić tkanki, które z różnych powodów uległy uszkodzeniu. Osoba może skorzystać z własnej krwi pępowinowej nawet po wielu latach od porodu. Dlatego jej bankowanie jest pewnego rodzaju zabezpieczeniem zdrowia na przyszłość.

Komórki macierzyste mogą być przechowywane przez kilkadziesiąt lat. Najnowsze badania wskazują, że nie tracą one swoich właściwości nawet po 25 latach bankowania w niskiej temperaturze. Istnieją przesłanki, że bankowanie może być jeszcze dłuższe i nie wpłynie ono na skuteczność komórek macierzystych w leczeniu chorób.

Do czego może być wykorzystana krew pępowinowa?

Krew pępowinowa wykorzystywana jest w schorzeniach, takich jak:

• wrodzone niedobory odporności,
• niedokrwistość oporna na leczenie,
• niedokrwistość Fanconiego,
• niedokrwistość sierpowatokrwinkowa,
• ciężka niedokrwistość aplastyczna,
• ostre białaczki,
• przewlekłe białaczki,
• mielofibroza,
• ziarnica złośliwa,
• chłoniak nieziarniczy,
• samoistna nadpłytkowość,
• różnego rodzaju choroby spowodowane brakiem enzymów (np. mukopolisacharydoza),
• szpiczak mnogi,
• choroby nowotworowe o charakterze złośliwym (np. rak piersi).

Na liście schorzeń, które można leczyć z wykorzystaniem komórek macierzystych jest ponad 80 pozycji. Wykazano, że przynoszą wiele korzyści przy mózgowym porażeniu dziecięcym i autyzmie. Trwają badania nad ich skutecznością w przypadku uszkodzenia płuc po przechorowaniu Covid-19.

Pierwsze przeszczepienie komórek macierzystych miało miejsce w 1988 roku we Francji. Zostały one uzyskane w krwi pępowinowej siostry biorcy. Zabieg uratował życie 5-letniego wówczas chłopca, który chorował na niedokrwistość Fanconiego. Pacjent wyzdrowiał i żyje do dzisiaj – został ambasadorem akcji pobierania i przechowywania krwi pępowinowej. Od tamtego czasu wykonano ponad 40 tysięcy podobnych zabiegów na całym świecie.

Jak wygląda pobranie krwi pępowinowej?

Materiał pobrany w czasie porodu jest przechowywany w bankach krwi pępowinowej, a dokładniej w przynależących do nich laboratoriach. Wyizolowane komórki macierzyste są przechowywane w specjalnych kasetach umieszczonych w ciekłym azocie. Panuje tam temperatura –190℃. Gdy zachodzi taka potrzeba, są one rozmrażane i transportowane do szpitala, w którym znajduje się pacjent.

Możliwość pobrania krwi pępowinowej mają pacjentki Szpitala św. Anny w Piasecznie. Oddział położnictwa współpracuje z bankami komórek macierzystych: Novum oraz Polskim Bankiem Komórek Macierzystych.

Czy pobranie krwi pępowinowej jest bezpieczne?

Dla wielu rodziców ważna jest kwestia, czy pobieranie krwi pępowinowej przy porodzie jest bezpieczne. Należy zdawać sobie sprawę, że procedura ta zaczyna się dopiero, gdy dziecko się urodzi, a pępowina zostanie odcięta. Podczas zabiegu nie zachodzi ingerencja w ciało mamy lub dziecka. Pobranie nie powoduje bólu ani dyskomfortu. Nie ma też ryzyka wystąpienia powikłań.

Samo pobranie jest też bardzo bezpieczne dla krwi pępowinowej i komórek macierzystych. Zestawy pobraniowe są sterylne, a personel dokonujący zabiegu przechodzi odpowiednie przeszkolenie. Pozyskanie materiału odbywa się z zachowaniem wszystkich zasad aseptyki i antyseptyki. Zakażenia krwi pępowinowej zdarzają się bardzo rzadko.

Rodzice nie powinni także obawiać się przechowywania krwi pępowinowej dziecka. Materiał i wszystkie dokumenty posiadają unikalny identyfikator, który jest nadawany zaraz po podpisaniu umowy z bankiem komórek macierzystych. Chroni to przed ryzykiem pomylenia z komórkami macierzystymi innej osoby.

Kiedy trzeba zdecydować się na bankowanie krwi pępowinowej?

Na bankowanie krwi pępowinowej dziecka rodzice powinni zdecydować się jeszcze przed porodem. Najlepszym momentem na zapoznanie się z ofertą w bankach komórek macierzystych jest II lub III trymestr ciąży. Jest to ważne, aby personel szpitala był odpowiednio przygotowany i posiadał zestaw pobraniowy. W niespodziewanych przypadkach (np. podczas przedwczesnego porodu) można wyrazić chęć bankowania krwi pępowinowej tuż przed porodem – taka możliwość istnieje w wielu szpitalach, ponieważ banki krwi pępowinowej zaopatrują je w zapasowe zestawy pobraniowe. Lepiej jednak zapoznać się z najważniejszymi informacjami wcześniej.

Czy z komórek macierzystych może skorzystać ktoś inny?

Przechowywanie krwi pępowinowej stwarza nowe możliwości terapii w przypadku ciężkich chorób nie tylko dla dziecka, w czasie porodu którego zostały pobrane. Mogą z niej skorzystać także członkowie najbliższej rodziny, czyli rodzeństwo lub rodzice. Warto poinformować lekarza prowadzącego o bankowaniu komórek macierzystych. Wówczas może on rozważyć, czy tego typu terapia sprawdzi się w danym przypadku. Przeszczep krwi pępowinowej jest przeprowadzany, jeżeli istnieje zgodność tkankowa między dawcą i biorcą.

Ile kosztuje pobranie krwi pępowinowej?

Dokładne koszty pobrania i przechowywania krwi pępowinowej mogą być różne – zależne od firmy oraz wybranego pakietu. Przed porodem należy uiścić opłatę za zestaw pobraniowy i koszt transportu – wynosi ona zwykle od około 200 do 400 złotych. Po porodzie konieczne jest jednak wpłacenie kolejnej sumy (zwykle 2 – 3 tysięcy złotych, wiele firm umożliwia rozłożenie płatności na raty), za przebadanie oraz przygotowanie komórek do mrożenia. Wreszcie – co roku (lub co miesiąc) opłaca się koszty przechowywania. Bankowanie kosztuje zwykle od 50 złotych miesięcznie.

Krew pępowinowa – czy warto?

Prawdopodobieństwo, że zaistnieje potrzeba wykorzystania komórek macierzystych w terapii w ciągu całego życia wynosi 1:100. Nie w przypadku każdej choroby też leczenie za ich pomocą okaże się skuteczne. (Np. Może się zdarzyć, że jeśli schorzenie jest uwarunkowane genetycznie, krew pępowinowa mogłaby pomóc – ale powinna pochodzić od innej osoby). Bankowanie to także spory wydatek: należy zapłacić najpierw za pobranie krwi pępowinowej, a potem jej przechowywanie. Niemniej rodzice, którzy decydują się na bankowanie, przynajmniej częściowo zabezpieczają zdrowie swojego dziecka, ale też jego rodzeństwa. W leczeniu ciężkich schorzeń liczy się czas. Posiadanie własnych komórek macierzystych znacznie przyspiesza moment otrzymania lekarstwa (poszukiwanie dawcy szpiku lub komórek z krwi obwodowej jest często trudne i długotrwałe). Warto rozważyć więc tę opcję i zabezpieczyć się, zwłaszcza jeśli planuje się posiadanie więcej niż jednego dziecka.