Zawał serca: jak go rozpoznać i udzielić pierwszej pomocy?

W Polsce zawał serca każdego roku występuje u ponad 80 tysięcy osób. Nawet 40% z nich umiera, jeżeli nie otrzyma odpowiedniej pomocy. Natomiast 9% zgonów ma miejsce już w szpitalu. Warto pamiętać, że jednym z najważniejszych czynników, które wpływają na rokowania jest czas, który mija od momentu wystąpienia objawów do wdrożenia leczenia. Dlatego tak ważne jest udzielenie pierwszej pomocy osobie z zawałem serca. Każdy z nas powinien wiedzieć, co robić, gdy jest świadkiem takiego zdarzenia. Działania nie są trudne, a mogą uratować życie.

Zawał mięśnia sercowego

Zawał serca (atak serca) to martwica mięśnia sercowego. Dochodzi do niej na skutek zablokowania przepływu krwi przez naczynia wieńcowe. Niedokrwienie powoduje, że komórki przestają spełniać swoją funkcję. Początkowo zaburzona jest ich kurczliwość, jednak po pewnym czasie rozpadają się – czyli zostają bezpowrotnie zniszczone.

Obszar mięśnia sercowego, który zostaje objęty martwicą, zależy od kilku czynników. Jednym z najbardziej istotnych jest czas, który mija od zablokowania tętnicy wieńcowej do wdrożenia leczenia. Im jest on dłuższy, tym więcej szkód zostaje wyrządzonych w sercu. Niestety, wystarczy zaledwie 3–6 godzin, aby martwica objęła cały fragment mięśnia sercowego, który jest zaopatrywany w krew przez zamkniętą tętnicę.

Ryzyko wystąpienia zawału serca wzrasta wraz z wiekiem. Niestety, wzrasta liczba przypadków u osób młodych. Aż 10% wszystkich przypadków dotyczy osób przed 40. rokiem życia. Zawał serca częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet.

Zawał serca może doprowadzić do zatrzymania krążenia. Postęp martwicy serca skutkuje zgonem. Inne powikłania to: zaburzenia rytmu serca, niewydolność serca, powikłania zakrzepowo-zatorowe. Ich ryzyko zmniejsza się, jeżeli osoba chora otrzyma natychmiastową pomoc.

Przyczyny zawału serca

Zawał serca jest spowodowany zamknięciem lub zwężeniem tętnicy wieńcowej. Przyczyną takiego stanu jest blaszka miażdżycowa. Jest to nagromadzenie cholesterolu i innych lipidów. Niekiedy na skutek różnych procesów dochodzi do jej pęknięcia. Wówczas w jej miejscu zaczyna tworzyć się skrzep. Jego obecność uniemożliwia przepływ krwi. Zawał serca ma miejsce, gdy dojdzie do zablokowania ⅔ lub ¾ średnicy tętnicy. Niekiedy skrzeplina pochodzi z innego miejsca w ciele – zostaje ona oderwana i wraz z krwią przenosi się do tętnic wieńcowych.

Czynniki ryzyka wystąpienia zawału serca to:

• miażdżyca,
• choroba niedokrwienna serca,
• otyłość,
• cukrzyca,
• nadciśnienie tętnicze,
• przerost lewej komory serca,
• wysoki poziom cholesterolu i trójglicerydów,
• wysoki poziom homocysteiny,
• niedobór witamin z grupy B,
• palenie papierosów,
• brak aktywności fizycznej i siedzący tryb życia,
• wysoki poziom stresu i uleganie presji społecznej.

Ryzyko wystąpienia zawału serca wzrasta u osób, u których występowały jego przypadki w najbliższej rodzinie. Również pacjenci po przebytym ataku są bardziej narażeni na kolejny.

Objawy zawału serca

Zawał serca można podejrzewać, gdy pojawiają się charakterystyczne objawy. Trzeba jednak pamiętać, że diagnozę może postawić tylko lekarz na podstawie badań. Jest to m.in. EKG, ale także testy laboratoryjne krwi.

Objawy zawału serca to:

• ból w klatce piersiowej lub pod lewym łukiem żebrowym (trwa ponad 15 minut, nasila się z czasem, często promieniuje do ręki lub żuchwy),
• ucisk w klatce piersiowej,
• pieczenie za mostkiem,
• duszność,
• wzmożona potliwość (zimne poty),
• bladość skóry,
• uczucie lęku lub atak paniki,
• ogólne osłabienie,
• kołatanie serca,
• nudności i wymioty,
• wzrost temperatury ciała.

 Warto zdawać sobie sprawę, że objawy zawału serca u kobiet (a także osób chorych na cukrzycę) mogą być nieco inne. Z tego powodu niedokrwienie serca jest u nich błędnie rozpoznawane, a tym samym wydłuża się czas do otrzymania profesjonalnej pomocy medycznej. Możliwe dolegliwości to:

• nagły ból mięśni i utrata siły w rękach,
• ból brzucha,
• wymioty,
• kaszel,
• zawroty głowy,
• zmęczenie,
• uczucie dyskomfortu w klatce piersiowej.

Zawałowi serca może towarzyszyć utrata przytomności, a także zatrzymanie akcji serca.

Pierwsza pomoc w przypadku zawału serca

Jeżeli u danej osoby zostaną zaobserwowane objawy zawału serca, należy natychmiast udzielić jej pierwszej pomocy. Ważne jest przy tym zachowanie własnego bezpieczeństwa. Pierwszą czynnością jest wezwanie pogotowia ratunkowego. Z telefonu komórkowego należy wybrać numer 112. Dyspozytorowi należy podać informacje dotyczące miejsca zdarzenia i stanu osoby poszkodowanej.

Osobę poszkodowaną należy poprosić o przyjęcie pozycji półsiedzącej – z oparciem pleców i stabilne podłoże. Dodatkowo można rozluźnić jej ubranie i otworzyć okno. Nie można podawać niczego do picia i jedzenia. Jedynym wyjątkiem jest aspiryna – lek ograniczający postęp martwicy serca. Konieczne jest pozostanie z chorym do momentu aż opiekę przejmie zespół pogotowia ratunkowego. Poszkodowanemu może towarzyszyć silny lęk, dlatego należy podjąć działania, które go uspokoją i nie spowodują dodatkowego stresu (np. łagodna rozmowa).

Co należy zrobić, gdy osoba nie oddycha?

Nieco inaczej wygląda pierwsza pomoc, gdy osoba z zawałem serca nie oddycha. Wówczas trzeba przeprowadzić resuscytację krążeniowo-oddechową (RKO). Polega ona na:

• położeniu pacjenta płasko na plecach,
• udrożnieniu dróg oddechowych poprzez odchylenie głowy pacjenta do tyłu,
• położeniu splecionych rąk na klatce piersiowej poszkodowanego,
• wykonywaniu rytmicznych ucisków w tempie 100–120/min.

Można skorzystać także z defibrylatora AED, jeżeli jest on dostępny, a osoba udzielająca pomocy zna zasady jego użytkowania.

W przypadku zatrzymania akcji serca resuscytację trzeba prowadzić:

• aż przyjedzie pogotowie ratunkowe,
• chory zacznie samodzielnie oddychać.

Jeżeli pacjent oddycha, ale jest nieprzytomny, należy ułożyć go w pozycji bocznej ustalonej. Więcej na ten temat przeczytasz w naszym kompendium Pierwszej Pomocy Przedmedycznej.