Szczepienie noworodka – jakie szczepionki i kiedy podaje się dziecku?

Z artykułu dowiesz się:

• czym są szczepionki i jakie są ich rodzaje?
• co to jest program szczepień ochronnych?
• jakie szczepienia obowiązkowe podaje się w pierwszych tygodniach życia dziecka?
• jak przygotować dziecko do podania szczepionki?
• jakie niepożądane objawy mogą pojawić się po szczepieniu?

Czym są szczepienia i jakie typy szczepień wyróżniamy?

Od wielu lat szczepienia są podstawą profilaktyki zdrowotnej. Pozwalają znacząco zmniejszyć ryzyko zachorowania lub ciężkiego przebiegu chorób zakaźnych. Na infekcje najbardziej narażone są osoby ze słabszą odpornością – szczególnie noworodki i niemowlęta, u których układ immunologiczny dopiero uczy się rozpoznawać zagrożenia. Właśnie ze względu na to większość szczepień ochronnych wykonuje się w pierwszych dwóch latach życia dziecka.

Szczepienia polegają na wprowadzeniu do organizmu antygenów, które stymulują układ odpornościowy do wytworzenia ochrony przed konkretnymi chorobami zakaźnymi. W Polsce wyróżnia się dwa rodzaje szczepień: obowiązkowe i zalecane.

Szczepienia obowiązkowe są finansowane przez państwo i wymagane prawem, obejmują ochronę przed najgroźniejszymi chorobami. Są to m.in.: szczepienie przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi, przeciw odrze, śwince i różyczce czy wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (WZW B). Od niedawana schemat szczepień obowiązkowych obejmuje również szczepienie przeciwko rotawirusom.

Z kolei szczepienia zalecane, choć nieobowiązkowe, są rekomendowane przez ekspertów w celu dodatkowego zabezpieczenia przed chorobami takimi jak grypa, ospa wietrzna czy meningokoki. Decyzja o ich wykonaniu pozostaje w gestii rodziców, ale podanie wspomnianych preparatów może znacząco zwiększyć ochronę zdrowotną dziecka.

Czym jest kalendarz szczepień dziecka?

Kalendarz szczepień to harmonogram, który określa, kiedy i jakie szczepionki powinny zostać podane dziecku na poszczególnych etapach jego życia. Jest on opracowywany przez specjalistów z zakresu zdrowia publicznego i dostosowany do aktualnych potrzeb epidemiologicznych. Co jakiś czas eksperci rozszerzają go w zależności od dostępności nowych rodzajów szczepionek.

Kalendarz szczepień uwzględnia zarówno szczepienia obowiązkowe, jak i zalecane, określając optymalne terminy ich podania, począwszy od pierwszych dni życia dziecka, aż po okres dojrzewania. Szczepienia są odpowiednio rozłożone w czasie, aby zapewnić skuteczną ochronę przy minimalnym obciążeniu dla organizmu.

Szczepienia noworodka – jakie preparaty ochronne podaje się w pierwszych tygodniach życia dziecka?

Mianem noworodka określa się dziecko od urodzenia do ukończenia 4 tygodni (28 dni). Zgodnie z obowiązującym w Polsce programem szczepień ochronnych noworodkom podaje się pierwsze szczepionki już w pierwszej dobie życia. Zaleca się, aby wykonać je jeszcze przed wypisaniem ze szpitala matki i dziecka po porodzie. Są to:

• szczepienie przeciwko gruźlicy – wykonywane jest szczepionką BCG (Bacillus Calmette-Guérin), która zawiera żywe, osłabione prątki bydlęce. Podaje się ją śródskórnie, zwykle w ramię. Ma na celu zapobieganie najcięższym postaciom gruźlicy, takim jak gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, które jest szczególnie groźne dla noworodków i małych dzieci. Gruźlica wciąż występuje w Polsce, co uzasadnia obowiązek szczepienia w pierwszych dniach życia.
• szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B – ma na celu ochronę przed wirusowym zapaleniem wątroby typu B – chorobą przenoszoną drogą krwi oraz przez kontakt z płynami ustrojowymi. Zakażenie wirusem HBV może prowadzić do rozwoju przewlekłego zapalenia wątroby, marskości, a nawet raka tego narządu. Pierwsza dawka szczepionki podawana jest domięśniowo wkrótce po narodzinach, a kolejne zgodnie z harmonogramem szczepień. Szczepienie to jest szczególnie ważne, gdyż noworodki zakażone wirusem HBV mają znacznie większe ryzyko rozwoju powikłań przewlekłych.

W kolejnych tygodniach, zgodnie z kalendarzem szczepień, podaje się również preparaty chroniące przed takimi zagrożeniami jak błonica, tężec, krztusiec czy Hib (Haemophilus influenzae typu B). Po ukończeniu przez dziecko pierwszego roku życia warto również rozważyć szczepienia zalecane, takie jak te przeciwko ospie wietrznej czy kleszczowemu zapaleniu mózgu. Zapewniają one dodatkową ochronę i minimalizują ryzyko ciężkich powikłań.

Jak przygotować dziecko do szczepienia?

Noworodki w większości szczepione są w szpitalu w pierwszej dobie po narodzinach. W takich przypadkach nie jest wymagane specjalne przygotowanie do zabiegu. Przed szczepieniem noworodek powinien zostać dokładnie zbadany przez lekarza, który oceni, czy nie ma przeciwwskazań do podania preparatów.

Ważne, aby dziecko było nakarmione – unikanie głodu może zmniejszyć dyskomfort związany z całą procedurą. Rodzice powinni także zapytać o możliwe reakcje poszczepienne oraz sposób ich łagodzenia. Po szczepieniu warto zapewnić dziecku dużo ciepła i bliskości, aby ukoić ból i pomóc mu się uspokoić.

Podanie szczepionki a niepokojące objawy – jakie mogą wystąpić?

Szczepionki podawane noworodkom są uznawane ze bezpieczne i zwykle dobrze tolerowane, ale jak każdy zabieg medyczny, mogą wywołać pewne reakcje. Do najczęstszych niepożądanych objawów należą zaczerwienienie, obrzęk lub bolesność w miejscu wkłucia – zazwyczaj ustępują samoistnie w ciągu kilku dni.

W niektórych przypadkach dziecko może być bardziej marudne, mieć obniżony apetyt lub podwyższoną temperaturę ciała. Rzadziej występują poważniejsze objawy, takie jak wysoka gorączka, intensywny płacz trwający kilka godzin czy wysypka. Bardzo rzadko mogą pojawić się reakcje alergiczne – trudności z oddychaniem, obrzęk twarzy czy wstrząs anafilaktyczny. W takich sytuacjach konieczna jest natychmiastowa pomoc medyczna. Ważne jest, aby obserwować dziecko po szczepieniu i w razie jakichkolwiek niepokojących objawów niezwłocznie skontaktować się z lekarzem.

Podsumowanie

Pierwsze szczepienie dziecka może być dla rodziców stresujące, jednak należy pamiętać, że wykonuje się je w celu zapewnienia niezbędnej ochrony przed poważnymi chorobami. W razie jakichkolwiek wątpliwości najlepiej porozmawiać z lekarzem neonatologiem na oddziale noworodkowym.

Bibliografia:

E. Duszczyk, Immunoprofilaktyka wirusowego zapalenia wątroby typu A i typu B u dzieci,
„Borgis – Nowa Pediatria” 2000, nr 2, s. 16-18.
K. Jachowska, J. Wójtowicz, T. Jackowska i in., Ocena wiedzy studentów kierunków medycznych na temat szczepień dla dzieci, „Borgis – Medycyna Rodzinna” 2018, nr 2, s. 121-127.
K. Rejner, K. Nędzi, T. Jackowska, Skuteczność szczepienia przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B w pierwszym roku życia u dzieci z rozpoznaną ostrą białaczką, „Borgis – Nowa Pediatria” 2006, nr 3, s. 70-72.