Kamienie nerkowe – przyczyny powstawania i sposoby leczenia

Czym są kamienie nerkowe?

Kamienie nerkowe (moczowe) to potoczne określenie na złogi, które tworzą się w nerkach lub drogach moczowych na skutek pewnych nieprawidłowości. Są one przyczyną ich podrażnienia oraz częściowego lub całkowitego zatkania. To z kolei prowadzi do wystąpienia nieprzyjemnych objawów. Kamienie nerkowe wywołują chorobę, jaką jest kamica nerkowa.

Kamienie nerkowe są zbudowane z substancji, które znajdują się w moczu. Mowa zarówno o składnikach patologicznych, jak i naturalnych, jeżeli ich koncentracja z różnych powodów jest zbyt wysoka. Związkami chemicznymi, z których powstają złogi, są: fosforan wapnia, szczawian wapnia, kwas moczowy, cystyna, krzemiany, struwit (fosforan magnezowo-amonowy). Z tego powodu wyróżnia się kamienie nerkowe:

• fosforanowo-wapniowe,
• szczawianowo-wapniowe,
• struwitowe,
• cystynowe,

• moczanowe,
  mieszane.

Na początku z wymienionych wyżej substancji wytrącają się drobne kryształki, które po pewnym czasie zaczynają się ze sobą łączyć, tworząc złogi (kamienie). Mogą być one obecne nie tylko w nerkach, ale także innych częściach dróg moczowych (np. moczowodzie lub pęcherzu moczowym).

Jak często występuje kamica nerkowa?

Według dostępnych danych szacuje się, że kamienie nerkowe występują nawet u 5–10% populacji światowej. Uznaje się zatem, że kamica nerkowa jest chorobą częstą. Więcej przypadków zachorowania odnotowuje się u mężczyzn. Na jej wystąpienie są narażone przede wszystkim osoby między 3. a 5. dekadą życia – nie jest jednak powiedziane, że nie mogą zachorować również ludzie młodsi.

Złogi w nerkach przez wiele lat mogą nie dawać żadnych objawów. U części osób pojawiają się one raz w życiu, zaś niekiedy nawracają. Powołując się na statystyki, można stwierdzić, że w ciągu 10 lat od wystąpienia pierwszego ataku kolki nerkowej, dolegliwości pojawiają się ponownie u 50% chorych.

Kamica nerkowa – przyczyny

Złogi w nerkach powstają, gdy mocz jest przesycony związkami chemicznymi, takimi jak: szczawiany, kwas moczowy, wapń. Krystalizowaniu się substancji z moczu sprzyja:

• nieprawidłowe pH moczu (zbyt zasadowe lub zbyt kwaśne),
• infekcja moczu,
• zastój moczu,
• nieprawidłowy odpływ moczu (np. na skutek przerostu gruczołu krokowego),
• brak lub zbyt mała obecność związków blokujących powstawanie złogów w moczu (np. magnezu lub cytrynianów),
• nadmierne zagęszczenie moczu (jest ono efektem przyjmowania za małej ilości płynów).

Przyczyny kamicy nerkowej to także niektóre schorzenia przewlekłe (np. choroba Leśniowskiego-Crohna, nadczynność przytarczyc), zaburzenia metaboliczne oraz nadmiar niektórych witamin (np. witaminy D).

Jakie są czynniki ryzyka powstawania kamieni nerkowych?

Do czynników ryzyka powstania kamieni nerkowych można zaliczyć:

• picie wysokozmineralizowanej wody,
• picie zbyt małej ilości wody (poniżej 1200 ml na dobę),
• dieta bogatobiałkowa (zmniejsza ilość cytrynianów),
• duża zawartość szczawianów w diecie,
• stosowanie niektórych leków.

W powstawaniu kamieni nerkowych dużą rolę odgrywają także czynniki genetyczne. Nawet u 25% chorych występowały przypadki kamicy nerkowej wśród członków najbliższej rodziny.

Jakie są objawy kamieni nerkowych?

Kamienie w nerkach wywołują bardzo nieprzyjemne objawy. Głównym z nich jest kolka nerkowa. Pojawia się w momencie, gdy drogi moczowe zostaną zablokowane i dojdzie do wzrostu ciśnienia w ich obrębie i skurczu mięśniówki. Charakteryzuje się ona bardzo silnym bólem o charakterze skurczowym. Może się on na zmianę nasilać i ustępować. Jest zlokalizowany w dole brzucha lub okolicy nerek (zależy to od lokalizacji kamienia nerkowego). Często promieniuje też do pachwiny. Poza bólem występują wymioty, nudności i krew w moczu. Kolka nerkowa może trwać nawet kilka dni. Często jest ona pierwszym sygnałem tego, że w drogach moczowych zbierają się złogi.

Inne objawy kamieni nerkowych to:

• dolegliwości bólowe w okolicy lędźwiowej (niekiedy promieniuje do zewnętrznych narządów płciowych),
• dyskomfort i pieczenie podczas oddawania moczu,
• uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcherza,
• bolesne i częste parcie na pęcherz.

Zdarza się również, że złogi nie wywołują żadnych objawów. Są one wykrywane zupełnie przypadkowo podczas rutynowych badań.

Jak rozpoznać kamienie nerkowe?

Osoba, która zaobserwowała u siebie niepokojące objawy, powinna zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu. Przeprowadzi on wywiad, wykona podstawowe badania, a także pokieruje do specjalisty i na dalszą diagnostykę. Konieczne jest wykonanie testów laboratoryjnych krwi (m.in. morfologia i stężenie elektrolitów, kreatyniny, mocznika), badania ogólnego moczu oraz badań obrazowych.

Złogi w nerkach można rozpoznać przy pomocy:

• badania ultrasonograficznego (USG) układu moczowego,
• zdjęcia rentgenowskiego (RTG) układu moczowego,
• tomografii komputerowej jamy brzusznej,
• urografii.

Urografia jest badaniem, które polega na radiologicznej ocenie dróg moczowych po wcześniejszym podaniu środka kontrastującego do naczyń krwionośnych. Pozwala na ustalenie dokładnej lokalizacji złogów oraz stopnia zwężenia dróg moczowych.

Jak przebiega leczenie kamieni nerkowych?

Leczenie kamieni nerkowych zależy od ich umiejscowienia, wielkości oraz stopnia zablokowania układu moczowego. Niewielkie złogi są wydalane wraz z moczem z dróg moczowych bez konieczności interwencji urologicznej. Pacjentowi zalecane jest picie dużo wody (powyżej 2500 ml na dobę), aktywność ruchowa oraz przyjmowanie środków przeciwbólowych. W przypadku kamieni nerkowych złożonych z kwasu moczowego wdraża się środki farmakologiczne.

Atak kolki nerkowej wymaga wdrożenia leczenia przeciwbólowego. Najczęściej stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Duże znaczenie mają również leki przeciwskurczowe i przeciwwymiotne oraz odpowiednie nawodnienie organizmu. Przy znacznym nasileniu dolegliwości potrzebna jest hospitalizacja.

Leczenie kamicy nerkowej, które nie mają szans na samoistne wydalenie, wymaga interwencji urologicznej. Możliwe metody terapii to:

• litotrypsja pozaustrojowa – usuwanie kamieni nerkowych przy pomocy fal ultradźwiękowych,
• nefrolitotrypsja przezskórna – usunięcie złogów przy pomocy endoskopu wprowadzonego do układu kielichowo-miedniczkowego,
• ureterorenoskopia – usunięcie kamieni nerkowych przy pomocy endoskopu wprowadzonego do pęcherza moczowego lub moczowodu.

Obecnie leczenie kamieni nerkowych w większości przypadków odbywa się z zastosowaniem powyższych, małoinwazyjnych metod. Innowacyjne zabiegi leczenia kamicy nerkowej przeprowadza m.in. Polskie Centrum Urologii Zaawansowanej przy Szpitalu św. Anny w Piasecznie, a także specjaliści w Szpitalu Zdrowie w Kwidzynie. Klasyczny zabieg chirurgiczny jest wykonywany bardzo rzadko.

W jaki sposób można zapobiegać kamicy nerkowej?

Osoby, które znajdują się w grupie ryzyka wystąpienia kamicy nerkowej lub chorowali na nią w przeszłości, powinny stosować się do zasad profilaktyki, aby uniknąć pojawienia się nieprzyjemnych objawów. Zapobieganie powstawaniu kamieni nerkowych polega na:

• picie dużej ilości płynów (minimum 2500 l wody dziennie lub więcej przy wysiłku fizycznym, lub wysokich temperaturach),
• wypijaniu szklanki wody przed położeniem się spać,
• wypijaniu szklanki wody po każdym oddaniu moczu (również w nocy),
• zmniejszeniu spożycia soli kuchennej,
• ograniczeniu stosowania gotowych mieszanek przypraw,
• unikaniu spożywania suplementów diety bez konsultacji z lekarzem,
• stosowaniu odpowiedniej diety,
• codziennej aktywności fizycznej.

Należy także odpowiednio wcześnie rozpoznać i leczyć zakażenia układu moczowego.

Dieta w kamicy nerkowej

Dieta przy kamieniach nerkowych zależy od tego, z jakich substancji są one zbudowane:

• złogi struwitowe

należy ograniczyć: nasiona roślin strączkowych, orzechy, kakao, konserwy, ryby, mięso, mleko, żółtko jaj, sery oraz gruboziarniste produkty zbożowe;

• złogi fosforanowo-wapniowe

należy ograniczyć: jaja, przetwory mleczne, mleko, mocną kawę i herbatę, kakao, strączki, rabarbar, szczaw, szpinak, konserwy;

• złogi moczanowe

należy ograniczyć: czekoladę, kakao, mocną kawę i herbatę, zupy na wywarach mięsnych, rośliny strączkowe, strączki, orzechy, wieprzowinę i niektóre ryby (sardynki, szprotki, śledzie);

• złogi szczawianowo-wapniowe

należy ograniczyć: produkty z glutaminianem sodu, kiszonki, szpinak, szczaw, rabarbar, mocną kawę i herbatę, czekoladę, gotowe dania (np. sosy z torebki), konserwy.

Ogólne zalecenia dotyczą ograniczenia spożywania mięsa i ryb, ponieważ obecne w nich substancje mogą sprzyjać powstawaniu kamieni nerkowych.

Czy można wyleczyć złogi w nerkach?

W większości przypadków złogi można wyleczyć. Bardzo wiele zależy od samego pacjenta – tzn. czy przestrzega on zaleceń lekarza, stosuje się do zaleceń dietetycznych i odpowiednio nawadnia organizm. Zdarza się jednak, że objawy kamicy nerkowej pojawią się ponownie. Może mieć to miejsce nawet po kilku latach. Wówczas konieczne jest przeprowadzenie szczegółowej diagnostyki i ponowne leczenie.