Jak rozpoznać depresję?

Depresja jest uznawana za najczęściej występujące zaburzenie psychiczne na świecie. Jest to również jedna z przyczyn znacznego pogorszenia się jakości życia oraz niezdolności do pracy. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) udostępniła dane, z których wynika, że na depresję cierpi nawet 350 milionów ludzi na całym świecie. Jednocześnie według prognoz liczba ta będzie stale rosła. Ryzyko depresji szacuje się na 15–18% w ciągu całego życia.

Co to jest depresja?

Depresja jest chorobą psychiczną, którą zalicza się do zaburzeń afektywnych – grupy różnego rodzaju schorzeń związanych z zaburzeniami nastroju, aktywności i emocji. Objawy depresyjne są na tyle uciążliwe i nasilone, że utrudniają codzienne funkcjonowanie w każdym obszarze życia.

Ponieważ choroba może różnić się przebiegiem i podłożem, wyróżnia się następujące rodzaje depresji:

• epizod depresyjny – wystąpienie objawów depresji po raz pierwszy w życiu,
• nawracające zaburzenia depresyjne – wystąpienie depresji kilka razy,
• dystymia – objawy depresji utrzymujące się przez minimum 2 lata bez dużego nasilenia,
• zaburzenia depresyjne organiczne – depresja spowodowana chorobami układu nerwowego lub ogólnoustrojowymi,
• poschizofreniczna – depresja pojawiająca się przy epizodzie psychozy schizofrenicznej.

Warto tu wspomnieć również zaburzenie afektywne dwubiegunowe. Charakteryzuje je naprzemienne występowanie depresji i manii. Mania to nastrój podwyższony (euforyczny) lub rozdrażnienie. Stany te mogą zmieniać się dynamicznie, często z dnia na dzień. Zdarza się jednak, że między nimi obecne są okresy bez objawów.

Powyższa kwalifikacja została przedstawiona w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10. Zgodnie z nią depresję dzieli się również ze względu na stopień nasilenia. Mogą być one: łagodne, umiarkowane, ciężkie oraz ciężkie z objawami psychotycznymi.

W literaturze wymieniane są czasem także inne rodzaje depresji. Są to m.in.:

• depresja sezonowa – objawy depresyjne pojawiają się tylko w miesiącach jesienno-zimowych,
• depresja maskowana – objawy depresji są wypierane przez objawy somatyczne charakterystyczne dla innych chorób,
• depresja lękowa – dominującym objawem jest lęk.

Depresja poporodowa

Jest to sytuacja, w której symptomy depresyjne pojawiają się kilka tygodni po narodzinach dziecka. Na wystąpienie zaburzenia ma wpływ kilka czynników. Najczęściej mowa o predyspozycjach genetycznych, zmianach hormonalnych, stresie, ale też czynnikach społecznych (np. trudna sytuacja finansowa). Warto pamiętać, że zagrożenie depresją poporodową dotyczy nie tylko kobiet, ale również mężczyzn. Na zaburzenie cierpi 20% matek i 10% ojców.

Jakie są objawy depresji?

Typowym objawem depresji jest obniżony nastrój. Pojawiają się przygnębienie i smutek, które stopniowo przybierają na sile. Jednak należy zdawać sobie sprawę, że zaburzenia depresyjne mają jeszcze szereg innych symptomów. Nie wszystkie z nich są związane ze smutkiem. Dlatego niekiedy trudno jest rozpoznać, że dana osoba jest chora.

Możliwe objawy depresji to:

• płaczliwość,
• utrata zainteresowań,
• utrata radości życia,
• niemożność odczuwania przyjemności i satysfakcji,
• zaburzenia snu (niekiedy skrajne zaburzenia snu),
• apatia,
• zobojętnienie,
• uczucie pustki,
• drażliwy nastrój i impulsywność,
• ograniczenie aktywności zawodowej i społecznej,
• myślenie depresyjne i pesymistyczne myśli dotyczące własnego życia i przyszłości,
• zaniżona samoocena,
• uczucie utraty sensu życia,
• poczucie winy,
• lęk,
• zaburzenia koncentracji,
• spowolnienie tempa myślenia,
• spadek libido,
• zaburzenia rytmów biologicznych,
• dolegliwości somatyczne (zaburzenia apetytu, stan ciągłego zmęczenia i poczucia ciągłego bólu, brak energii, wzmożona męczliwość, spadek masy ciała, bóle głowy, brzucha lub klatki piersiowej).

Często zdarza się, że osoba chora na depresję nie ma siły na wykonywanie żadnych aktywności. Trudności sprawiają nawet podstawowe czynności higieniczne. Zdarza się, że w ogóle nie wstaje z łóżka.

W przebiegu depresji mogą występować także myśli samobójcze. Doświadcza ich nawet 80% wszystkich chorych. Jest to poważny problem, ponieważ część pacjentów pod ich wpływem podejmuje się zachowań autoagresywnych (np. samookaleczanie się). Myśli samobójcze w niektórych wypadkach faktycznie doprowadzają do odebrania sobie życia. Uważa się, że nawet 80% wszystkich samobójców cierpiało na depresję.

Depresja a smutek – jak je rozróżnić?

Do wyraźnego obniżenia nastroju dochodzi u wielu osób. Smutek, płaczliwość, apatia, przygnębienie mogą trwać nawet przez kilka dni. Warto jednak zdawać sobie sprawę z tego, że nie zawsze oznaczają one depresję. Są to emocje, związane z aktualnymi przeżyciami o negatywnym charakterze, które dotyczą nas bezpośrednio lub pośrednio. Smutek może pojawić się na skutek sytuacji na świecie. Przykładem może być tutaj wybuch wojny w Ukrainie. Przypływ informacji medialnych o kryzysie humanitarnym, fala uchodźców, obawa o rozprzestrzenienie konfliktu i skutki gospodarcze, a często także aspekty osobiste – jak lęk o przyjaciół z Ukrainy – sprawiły, że tysiące Polaków mogły zaobserwować spadek nastroju. To zjawisko zrozumiałe, niekoniecznie oznaczające depresję. Pogorszenie samopoczucia może jednak w tę chorobę się przerodzić.

Jak odróżnić depresję od smutku? Głównym kryterium jest czas trwania. Przygnębienie jest krótkotrwałe (zwykle kilka – kilkanaście dni), natomiast choroba trwa od kilku tygodni do nawet kilku miesięcy. W jej przypadku nastrój nie poprawia się pod wpływem aktywności, które dotychczas sprawiały radość, a próby pocieszenia często przynoszą skutek odwrotny od zamierzonego.

Przy zwykłym smutku zwykle nie występują objawy dodatkowe. Nie jest on również wystarczająco głęboki, aby pojawiły się uczucie rezygnacji i myśli o śmierci. Ponadto smutek nie wpływa znacząco na codzienne funkcjonowanie. Możemy nie mieć nastroju na pewne aktywności, ale wciąż możemy wykonywać swoje obowiązki.

Należy również dodać, że zwykły smutek ma często uchwytną przyczynę. Oznacza to, że jest bezpośrednio związany z przykrym wydarzeniem. Jego nasilenie jest do niego proporcjonalne. Natomiast przyczyny depresji najczęściej są złożone i związane z działaniem różnych czynników.

Warto jednak zdawać sobie sprawę z tego, że smutek może być pierwszym z objawów depresji. Dlatego warto obserwować siebie i swoich bliskich, aby w porę dostrzec, że potrzebna jest specjalistyczna pomoc.

Czy to oznacza, że nie powinniśmy pozwalać sobie na smutek? Oczywiście, że nie. Jest to normalna i podstawowa emocja. Mamy prawo przeżywać różne wydarzenia na swój własny sposób. Jednak smutek nie powinien nas zdominować.

Jakie są przyczyny depresji?

W rozważaniach nad tym, co jest przyczyną depresji, należy wziąć pod uwagę kilka istotnych czynników. Są to:

• czynniki biologiczne – zalicza się do nich predyspozycje genetyczne i zmiany w układzie neurochemicznym (spadek poziomu serotoniny i norepinefryny),
• czynniki psychologiczne – zalicza się do nich negatywne i stresujące wydarzenia życiowe oraz zdolności do radzenia sobie z nimi,
• czynniki społeczne – zalicza się do nich ogólną sytuację życiową oraz relacje z innymi osobami.

W rozwoju depresji znaczenie mogą mieć także choroby przewlekłe powodujące ogólne pogorszenie funkcjonowania organizmu oraz utratę samodzielności i dotychczasowego życia (np. reumatoidalne zapalenie stawów, choroby nowotworowe, niepełnosprawność). Warto mieć na uwadze, że zaburzenia psychiczne często rozwijają się, gdy powyższe czynniki współdziałają ze sobą.

Kiedy udać się do lekarza?

Do lekarza należy udać się, gdy obniżony nastrój utrzymuje się powyżej dwóch tygodni lub obecne są inne objawy wskazujące na depresję. Jest to bardzo ważne, ponieważ bez odpowiedniej terapii problem będzie się nasilał.

Osoba podejrzewająca u siebie depresję powinna udać się do lekarza psychiatry, który przyjmuje w poradni zdrowia psychicznego lub prywatnym gabinecie. Należy pamiętać, że na wizytę nie jest potrzebne skierowanie. Z rozpoznaniem depresji może poradzić sobie lekarz POZ, jednak zwykle i tak zaleci konsultację ze specjalistą w zakresie psychiatrii.

Depresja – jak rozpoznać?

Rozpoznanie depresji odbywa się na podstawie wywiadu chorobowego i obecnych objawów. Lekarz posługuje się kryteriami diagnostycznymi ICD-10 lub DSM-5. Zgodnie z nimi do postawienia rozpoznania muszą zostać spełnione następujące warunki:

• objawy występują przez minimum 2 tygodnie,
• występuje 5 lub więcej objawów depresyjnych,
• objawy wpływają na codzienne funkcjonowanie.

Lekarz może posłużyć się też różnego rodzaju testami psychometrycznymi. Jeżeli podejrzewasz u siebie depresję – zgłoś się do Poradni Zdrowia Psychicznego, specjalizującej się w rozpoznawaniu i leczeniu zaburzeń.

Leczenie depresji

W leczeniu depresji stosuje się metody farmakologiczne i niefarmakologiczne. Terapia jest dopasowywana indywidualnie do każdej osoby. Może odbywać się ambulatoryjnie. Niekiedy jednak wskazana jest hospitalizacja.

Leki przeciwdepresyjne mają różny mechanizm działania. Często stosuje się je jednocześnie ze środkami pomocniczymi, które łagodzą poszczególne objawy (np. lęk). Warto zaznaczyć, że poprawa stanu zdrowia nie pojawia się od razu. Często mija kilka tygodni zanim efekty staną się zauważalne.

W leczeniu depresji ważną rolę odgrywa również psychoterapia prowadzona przez psychologa lub psychoterapeutę. Najczęściej jest to terapia poznawczo-behawioralna. Jednak specjalista powinien dopasować jej rodzaj do indywidualnego przypadku.

Jak pomóc osobie z depresją?

Przede wszystkim należy okazać wsparcie i zaznaczyć swoją obecność. Nie należy jednak robić tego zbyt nachalnie. Osoba chora powinna wiedzieć, że może się do nas zwrócić w każdej chwili. Nie zawsze trzeba podejmować konkretne działania, często pomaga samo wysłuchanie. Choroba psychiczna to bardzo delikatna sprawa. Należy unikać haseł typu "weź się w garść", "inni mają gorzej", ponieważ nie są one skuteczne. Zamiast tego warto po prostu być.