Depresja u dzieci i nastolatków – jak ją dostrzec i jak reagować

Występowanie depresji u dzieci i młodzieży zwiększa się z każdym rokiem. Taki trend obserwuje się już od dziesięcioleci. Rozpoznaje się ją nawet u 2% dzieci oraz 8% nastolatków. Szacuje się jednak, że może na nią cierpieć nawet 20% osób przed ukończeniem 18. roku życia. Wyższe ryzyko wystąpienia depresji oraz jej nawrotów dotyczy dziewcząt. Ma to prawdopodobnie związek z różnicami hormonalnymi, neurobiologicznymi, a także społeczno-kulturowymi.

Depresja u młodzieży

Depresja jest chorobą przewlekłą. Należy do grupy zaburzeń afektywnych, czyli ściśle związanych z nastrojem. Może mieć różny stopień nasilenia objawów – od łagodnego do ciężkiego. Są one obecne stale (depresja przewlekła) lub pod postacią epizodów, które przebiegają z okresami remisji, czyli dobrego samopoczucia.

Depresja u młodzieży i dzieci nie jest zwykłym smutkiem, który jest normalną reakcją na przykre zdarzenia. Jest to choroba, która utrudnia prawidłowe funkcjonowanie i codzienną aktywność. Może też mieć poważne konsekwencje. Dlatego zwykle wymaga leczenia pod okiem specjalisty.

Jakie są przyczyny depresji u dzieci i młodzieży

Nie ma jednej przyczyny depresji. Na jej rozwój ma wpływ szereg czynników, które są ze sobą powiązane. Choroba jest uwarunkowana przez predyspozycje biologiczne i genetyczne, środowisko, typ osobowości oraz doświadczenia. Również sam okres dojrzewania sprzyja zaburzeniom nastroju. W organizmie młodego człowieka zachodzą intensywne zmiany hormonalne, ale także psychiczne. Pojawiają się pytania o sens istnienia, zachodzi konieczność większej samodzielności, ustalenia własnej tożsamości oraz wejścia w określone (często nowe) role społeczne. Wielu nastolatków jest tym przytłoczonych, co stwarza ryzyko rozwoju depresji.

Istotne są czynniki biologiczne i genetyczne. Wskazuje się, że większe prawdopodobieństwo zachorowania na depresję występuje u osób, u których obecne są zaburzenia gospodarki hormonalnej i działania neuroprzekaźników w tkance nerwowej. Większym ryzykiem depresji są obarczone się także osoby, których rodzice cierpią na zaburzenia depresyjne.

Ważne są również cechy osobnicze. Mowa o typie osobowości, a także umiejętnościach radzenia sobie w różnych sytuacjach – głównie stresujących. Do wystąpienia depresji u dzieci i młodzieży predysponuje niska samoocena, samokrytyka, interpretowanie wydarzeń w sposób negatywny i na własną niekorzyść, wysoki poziom lęku, zbyt duże wymagania względem siebie.

Do czynników środowiskowych, które mogą sprzyjać wystąpieniu depresji, zalicza się przede wszystkim sytuację rodzinną. Na niekorzyść działają: konflikty w rodzinie, rozwód rodziców, brak zainteresowania ze strony rodziców, śmierć jednego z rodziców, brak wsparcia, nadużywanie alkoholu lub substancji psychoaktywnych, przestępczość, niski status ekonomiczny. Ważną rolę odgrywa również środowisko szkolne i rówieśnicy. Problemy na tym polu (np. odrzucenie przez rówieśników).

Objawy depresji u dzieci i młodzieży mogą się pojawić po trudnych wydarzeniach życiowych – takich, które wywołują duży stres. Może to być m.in. śmierć bliskiej osoby, odrzucenie relacji romantycznej, choroba, niepowodzenia w szkole, doświadczanie przemocy fizycznej, słownej lub psychicznej. Tutaj wiele zależy od indywidualnych cech – nie u każdej osoby wymienione sytuacje powodują rozwój depresji.

Objawy depresji u dzieci i młodzieży

Objawy depresji u dzieci i młodzieży są podobne do tych, które występują u osób dorosłych. Są jednak pewne różnice, które są charakterystyczne tylko dla wieku dorastania. Wiele zależy od wieku chorego. Związany jest z tym brak umiejętności opisywania swoich uczuć i emocji. Dlatego dziecko może raczej zgłaszać dolegliwości somatyczne, które tak naprawdę wynikają ze złego samopoczucia psychicznego.

Typowo rozumiane zaburzenia depresyjne kojarzą się ze smutkiem, płaczliwością, przygnębieniem i obniżeniem nastroju. Jednak należy zdawać sobie sprawę, że depresja nie zawsze tak wygląda. W przypadku dzieci i młodzieży często obserwuje się raczej rozdrażnienie, nagłe zmiany nastroju, często też złość i wrogie nastawienie do otoczenia. Osoba chora może wydawać się znudzona i zniechęcona do podejmowania aktywności, jest apatyczna i nie potrafi się cieszyć z tego, co do tej pory sprawiało radość i przyjemność. Następuje także ograniczenie kontaktu z rówieśnikami. W skrajnych przypadkach dziecko odmawia wykonywania swoich obowiązków (chodzenie do szkoły), a nawet wstawania z łóżka lub wychodzenia z pokoju. Do objawów depresji zalicza się:

• zachowania agresywne,
• napięcie emocjonalne,
• stałe uczucie niepokoju,
• pobudzenie psychoruchowe (związane z odczuwanym napięciem emocjonalnym),
• lęk,
• poczucie beznadziei,
• nadmierna krytyka wobec siebie i obwinianie się za negatywne wydarzenia,
• poczucie bycia niepotrzebnym,
• pesymistyczne myśli,
• przesadna reakcja na krytykę ze strony otoczenia,
• objawy psychotyczne (urojenia i halucynacje).

Osoba chora na depresję może podejmować ryzykowne zachowania. Zdarza się, że sięga po używki (alkohol, narkotyki, dopalacze) – również z tego powodu, aby poradzić sobie z napięciem emocjonalnym, lękiem i smutkiem.

Niecharakterystyczne objawy depresji

Depresja u młodzieży i dzieci charakteryzuje się nie tylko zaburzeniami nastroju. O nieprawidłowościach świadczyć mogą również następujące objawy:

• zaburzenia łaknienia (dziecko je mniej lub więcej),
• zaburzenia snu (nadmierna senność lub bezsenność),
• zaburzenia koncentracji,
• skupienie się w nadmiarze na niektórych aktywnościach,
• buntowanie się.

Bardzo często depresja u dzieci i młodzieży manifestuje się przez objawy somatyczne. Dziecko może zgłaszać częste bóle głowy lub brzucha. Mogą pojawić się też duszność, przyspieszone bicie serca, biegunki, wymioty. Uwagę rodziców powinno zwrócić nocne moczenie się.

MYŚLI SAMOBÓJCZE

Szczególnie niebezpiecznym objawem depresji są myśli samobójcze. Dziecko może je formułować w sposób niebezpośredni – np. zastanawiając się, co by było, gdyby umarło. Pojawiają się też realne plany działania, które mają przygotować do podjęcia próby samobójczej. Osoba w depresji może również dopuszczać się autoagresji (np. okaleczać się). Ryzyko samobójstwa jest szczególnie wysokie wśród młodzieży.

Depresja a inne zaburzenia psychiczne

Zdarza się, że zaburzenia depresyjne występują razem z innymi chorobami psychicznymi. Bardzo często są to zaburzenia lękowe, zespół nadpobudliwości psychoruchowej lub zaburzenia odżywiania (np. anoreksja lub bulimia). Mogą się one ujawnić przed rozpoznaniem depresji lub razem z nią.

Na co rodzice powinni zwrócić szczególną uwagę?

Rodzice powinni obserwować swoje dziecko. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na jego zachowanie. Warto podjąć próby rozmowy i poszukać przyczyn smutku lub złości – w niektórych przypadkach może się okazać, że istnieje problem, który rodzic może rozwiązać na własną rękę. Jeżeli jednak dziecko przez dłuższy czas jest bardziej rozdrażnione, łatwo wpada w złość lub wybucha płaczem, zrezygnowało ze swoich dotychczasowych aktywności i izoluje się od otoczenia – konieczna staje się wizyta u specjalisty. Podobnie powinno zadziałać częste zgłaszanie dolegliwości somatycznych, które nie są spowodowane stanem chorobowym. Należy też zwrócić uwagę na to, jakie myśli dziecko wypowiada. Czujność powinny wzbudzić te negatywne, pesymistyczne, traktujące o śmierci.

Kiedy potrzebna jest pomoc specjalisty?

Do specjalisty należy zgłosić się z dzieckiem, gdy zostaną zaobserwowane objawy wskazujące na depresję. Lekarz psychiatra przyjmuje w Poradni Zdrowia Psychicznego. Nie jest potrzebne skierowanie.

Psychiatrzy i psychologowie dziecięcy przyjmują m.in. w Poradni Zdrowia Psychicznego w Warszawie/Piasecznie. Pacjenci mają tu zapewnioną kompleksową opiekę. Specjaliści są przygotowani i mają duże doświadczenie w pracy z najmłodszymi dziećmi.

Leczenie depresji u dzieci i młodzieży

Leczenie depresji u dzieci i młodzieży jest złożone. Obejmuje metody niefarmakologiczne, i farmakologiczne. Bardzo ważna jest współpraca otoczenia – zwłaszcza rodziców i nauczycieli. Celem terapii jest nie tylko złagodzenie objawów, ale także nauczenie dziecka, jak radzić sobie ze stresem, nawiązywać relacje i budować pozytywny obraz siebie.

W leczeniu depresji w pierwszej kolejności wykorzystywane są metody niefarmakologiczne. Podstawą jest psychoterapia, która może być indywidualna, grupowa lub rodzinna. Najczęściej wykorzystywana jest terapia behawioralna lub poznawczo-behawioralna. Przy większym nasileniu objawów depresji konieczne jest włączenie leków. Farmakoterapia zawsze powinna być tylko dodatkiem do psychoterapii, a nie ją zastępować.

Czy depresja może powrócić w dorosłym życiu?

Depresja jest chorobą przewlekłą. Dlatego istnieje duże prawdopodobieństwo, że pojawi się ponownie – również dopiero w dorosłym życiu. Dzieje się tak w większości przypadków. Aby w porę wychwycić nieprawidłowości, wskazane jest pozostanie pod opieką Poradni Zdrowia Psychicznego i zgłaszanie się na regularne kontrole.