Cytologia – dlaczego warto regularnie ją wykonywać?

Rak szyjki macicy jest nowotworem złośliwym. Powstaje z komórek nabłonka. Rozwija się pierwotnie – oznacza to, że nie jest wynikiem przerzutów z innych narządów. Główną przyczyną raka szyjki macicy jest zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Do zakażenia dochodzi najczęściej w czasie stosunku seksualnego z nosicielem patogenu. Dlatego szczególnie narażone są kobiety, które często zmieniają partnerów. Warto jednak pamiętać, że nie wszystkie nowotwory szyjki macicy pochodzą z infekcji HPV.

Dodatkowymi czynnikami ryzyka rozwoju nowotworu są: infekcje narządów rodnych (np. chlamydią, rzeżączką), palenie tytoniu, duża liczba ciąż i porodów, a także długoletnie stosowanie hormonalnej antykoncepcji, niedobór witamin A i C. Na powstawanie raka szyjki macicy mają wpływ również predyspozycje genetyczne (występowanie tego nowotworu w rodzinie).

Cytologia w profilaktyce raka szyjki macicy

Cytologia jest jednym z najważniejszych elementów profilaktyki raka szyjki macicy. Dzięki badaniu możliwe jest wykrycie nieprawidłowych komórek w szyjce macicy, z których może rozwinąć się nowotwór. W początkowych stadiach zazwyczaj nie pojawiają się żadne objawy, które mogłyby świadczyć o tym, że z organizmem dzieje się coś niepokojącego. Jednocześnie, wykrycie nieprawidłowości w tym okresie daje największe szanse na wdrożenie skutecznego leczenia, a tym samym uniknięcie poważnych powikłań raka szyjki macicy. Tylko badanie cytologiczne jest w stanie wykryć zmiany na wczesnym etapie.

W Europie rak szyjki macicy zajmuje 3. miejsce pod względem zachorowalności u kobiet. Każdego roku diagnozę słyszy 570 tysięcy pacjentek. Nawet 60% z nich umiera. W Polsce odnotowuje się jeden z najwyższych wskaźników zachorowalności i umieralności.

Szczyt zachorowalności na raka szyjki macicy przypada na 50.–60. rok życia. W ostatnim czasie odnotowuje się coraz więcej przypadków zachorowań kobiet młodszych. Jednocześnie dane wskazują, że w ostatnich latach obserwuje się tendencję spadkową, jeżeli chodzi o nowe zachorowania. Dużą rolę przypisuje się wzrostowi świadomości społeczeństwa na temat roli badań cytologicznych i szczepień ochronnych przeciwko wirusowi HPV.

W początkowym stadium raka szyjki macicy nie ma żadnych objawów. Nowotwór może rozwijać się w ten sposób nawet przez 3–10 lat. Dolegliwości pojawiają się dopiero, gdy guz nacieka sąsiednie tkanki lub daje przerzuty do węzłów chłonnych i innych narządów (m.in. płuc). Same objawy również nie są charakterystyczne i mogą zostać pomylone z innymi problemami ginekologicznymi (krwawienia między miesiączkami, bóle podbrzusza, upławy).

To właśnie brak objawów przez długi czas jest główną przyczyną zbyt późnego wykrycia raka szyjki macicy, a tym samym złe rokowanie. Dlatego tak ważne jest regularne wykonywanie badania cytologicznego. Trwa ono zaledwie kilka minut – często mówi się o tym, że właśnie te kilka minut ratuje życie.

Cytologia – co to za badanie?

Badanie cytologiczne jest testem diagnostycznym wykorzystywanym w ginekologii. Polega na pobraniu komórek z pochwowej części kanału i tarczy szyjki macicy. Materiał jest następnie przekazywany do laboratorium, gdzie dokonuje się jego szczegółowej analizy (jest poddawany ocenie mikroskopowej). Inną nazwą badania cytologicznego jest rozmaz szyjkowy. Jednak najczęściej stosuje się określenie cytologia.

Cytologia jest testem nieinwazyjnym, bezpiecznym i prostym. Jest również praktycznie bezbolesna – chociaż w jej trakcie może pojawić się kilkusekundowy dyskomfort. Wszystko zależy od indywidualnych cech organizmu i wrażliwości tkanek na bodźce. Istnieje możliwość wykonania badania cytologicznego w czasie rutynowej wizyty u ginekologa lub niezależnie od niej – w gabinecie położnej.

Jak przebiega badanie cytologiczne?

Badanie cytologiczne trwa kilka minut. Odbywa się w gabinecie wyposażonym w fotel ginekologiczny. Na początek pacjentka odbywa rozmowę z lekarzem, lekarką lub położną. Dotyczy ona ogólnego stanu zdrowia. W jej trakcie stwierdzana jest również obecność czynników, które zwiększają ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy. Następnie kobieta jest proszona o rozebranie się od pasa w dół i usadowienie się na fotelu ginekologicznym.

Lekarz lub położna umieszcza w pochwie specjalny wziernik. Następnie wprowadza przez niego do kanału szyjki macicy specjalną szczoteczkę, którą dotyka błony śluzowej. To właśnie w ten sposób pobierane są komórki do badania. Cała procedura trwa zaledwie kilka minut.

Po  zakończeniu badania cytologicznego kobieta może udać się od razu do domu. Test nie wpływa na pogorszenie samopoczucia. Jedynym skutkiem ubocznym może być niewielkie plamienie. Jest ono związane z podrażnieniem błony śluzowej kanału szyjki macicy przez szczoteczkę. Objaw ustępuje w ciągu 1–2 dni.

Cytologia – jak się przygotować?

Badanie cytologiczne nie wymaga specjalnych przygotowań. Należy jednak przestrzegać kilku zasad, aby wynik był jak najbardziej wiarygodny. Są to:

1. Na 4 dni przed badaniem cytologicznym nie należy stosować żadnych leków dopochwowych.
2. Nie należy zgłaszać się na cytologię w czasie krwawienia miesiączkowego.
3. Dzień przed cytologią nie należy przeprowadzać badania ginekologicznego lub USG przezpochwowego.
4. Należy powstrzymać się od współżycia na 1–2 dni przed planowanym badaniem cytologicznym.
5. Na 4 dni przed cytologią nie należy wykonywać posiewów i wymazów z kanału szyjki macicy.
    

W razie wątpliwości dotyczących tego, jak się przygotować do cytologii, można poprosić o wskazówki położną w momencie zapisywania się na badanie.

Jak często wykonywać cytologię?

Badanie profilaktyczne należy wykonać pierwszy raz po rozpoczęciu współżycia lub ukończeniu 25. roku życia. Pierwsze 4 cytologie powinny odbywać się co roku. Następnie zalecane jest powtarzanie ich co 3 lata. Mimo zachowania takie odstępu możliwe jest wykrycie nieprawidłowości we wczesnym stadium.

U kobiet, które znajdują się w grupie ryzyka, istnieje konieczność wykonywania cytologii częściej. Do szczególnych sytuacji zalicza się:

• zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV),
• zakażenie wirusem HIV,
• przewlekłe zakażenie bakteryjne narządów rodnych,
• przyjmowanie leków immunosupresyjnych,
• częste zmienianie partnerów seksualnych,
• palenie papierosów,
• długoletnie stosowanie hormonalnej antykoncepcji.

Warto pamiętać, że badania cytologiczne powinny być nadal regularnie wykonywane również przez te kobiety, które przeszły leczenie onkologiczne z powodu raka szyjki macicy.

W jakim dniu cyklu wykonywać cytologię?

Wskazane jest, aby cytologię wykonać między 10. a 20. dniem cyklu menstruacyjnego. Najwcześniej na badanie można się zgłosić 4 dni po zakończeniu miesiączki. Natomiast ostatni moment to 4 dni przed pojawieniem się menstruacji. Nie należy wykonywać cytologii w czasie krwawienia.

Cytologia w ciąży

Cytologia powinna być wykonana również w czasie ciąży. Najczęściej badanie jest przeprowadzane w czasie pierwszej wizyty ginekologiczno-położniczej. Ma to miejsce przed 10. tygodniem ciąży. Jeżeli tak się nie stanie, można wykonać test na każdym etapie ciąży. Jednak wielu ekspertów zaleca, aby badanie przeprowadzić możliwie jak najwcześniej. Warto pamiętać, że ciąża nie jest okresem ochronnym dla organizmu kobiety – po zapłodnieniu również istnieje ryzyko rozwinięcia się zmian nowotworowych.

Cytologia u dziewicy

Cytologia może zostać wykonana również u kobiety, która nie rozpoczęła współżycia. Odpowiednio wykonane badanie nie naruszy błony dziewiczej, choć może powodować czasowy dyskomfort. Istotne jest poinformowanie wcześniej lekarza, że pacjentka z nikim nie współżyła.

Ze względu na fakt, że wirus HPV, będący główną przyczyną raka szyjki macicy, najczęściej przenosi się drogą płciową, wykonanie cytologii zaleca się po rozpoczęcia współżycia. W przypadku podejrzenia nieprawidłowości albo u pacjentek po 25 roku życia najlepiej skonsultować się z ginekologiem.

Interpretacja wyniku badania cytologicznego

Wyniki cytologii powinny być omówione z lekarzem. W przypadku nieprawidłowości zwykle kobieta jest informowana telefonicznie o tym, że powinna niezwłocznie zgłosić się do ginekologa. Warto jednocześnie pamiętać, że nieprawidłowy wynik cytologii nie oznacza, że doszło do zachorowania na raka.

Cytologia pozwala wykryć nieprawidłowe komórki w obrębie szyjki macicy. Ich obecność jest wskazaniem do dalszej diagnostyki. Postawienie ostatecznego rozpoznania jest możliwe dzięki badaniu histopatologicznemu.

Im wcześniej zostaną wykryte nieprawidłowości, tym większa szansa na całkowite wyleczenie. W przypadku wczesnych zmian przeprowadza się konizację szyjki macicy, czyli wycięcie fragmentu tkanki szyjki macicy. W przypadku bardziej zaawansowanych zmian lekarz ustala indywidualne postępowanie terapeutyczne.

Cytologia na NFZ

Badanie cytologiczne jest bezpłatne, dla kobiet spełniających poniższe warunki:

• są ubezpieczone i uprawnione do korzystania ze świadczeń w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia,
• mają 25–59 lat,
• nie wykonywały cytologii w ciągu ostatnich trzech lat (w przypadku kobiet, które należą do grupy ryzyka wystąpienia raka szyjki macicy – w ciągu ostatniego roku).

Na to podstawowe badanie profilaktyczne nie jest wymagane skierowanie od lekarza. Program cytologii na NFZ jest również realizowany w Szpitalu św. Anny w Piasecznie.