Co to jest endoskopia? Wskazania, przebieg i przygotowanie

Endoskopia to określenie, które wywodzi się z języka greckiego. Stanowi połączenie dwóch słów: "endos", czyli wnętrze oraz "skopein", czyli oceniać lub widzieć. Już w czasach starożytnych próbowano zaglądać do wnętrza ciała, aby ocenić stan zdrowia danej osoby. To pokazuje, jakie znaczenie w diagnostyce i terapii mają badania endoskopowe.

Endoskopia – co to za badanie?

Pod tym pojęciem kryją się wszystkie zabiegi diagnostyczno-terapeutyczne, które umożliwiają zbadanie wnętrza ciała przy pomocy wzierników z zestawem optycznym i źródłem światła. Specjalne urządzenie jest wprowadzane do wnętrza organizmu. Dzięki temu lekarz może obejrzeć tkanki na ekranie monitora.

Badanie endoskopowe służy nie tylko do oceny wzrokowej tkanek. W jego trakcie możliwe jest pobranie wycinków błony śluzowej do badania histopatologicznego, cytologicznego lub bakteriologicznego. Pozwala to na ustalenie dokładnej przyczyny dolegliwości lub wykluczenie nieprawidłowości.

W trakcie badań endoskopowych można również wykonać niektóre zabiegi operacyjne. Zalicza się do nich m.in. usunięcie polipów, usunięcie wyrostka robaczkowego, usunięcie pęcherzyka żółciowego. Możliwe jest również tamowanie niewielkich krwawień – szczególnie w obrębie przewodu pokarmowego.

Pierwsze badanie endoskopowe zostało przeprowadzone w 1806 roku przez Filipa Bozzini. Zaprojektował on własny sztywny endoskop oświetlany lampami gazowymi lub świecami. Przy jego pomocy badał gardło, odbytnicę, pęcherz moczowy oraz pochwę. W kolejnych latach ulepszano urządzenie do endoskopii. Umożliwiło to przeprowadzenie pierwszej gastroskopii w 1886 roku. Pacjentem był zawodowy połykacz noży.

Endoskop

Badania endoskopowe przeprowadza się przy użyciu wziernika, który fachowo nazywa się endoskopem. Ma on formę przewodu lub rury. Jest wyposażony we własne źródło światła i kamerę. Obecny jest w nim kanał roboczy, przez który można wprowadzać małe narzędzie chirurgiczne. Urządzenia te mogą mieć różną grubość i długość. Wyróżnia się endoskopy sztywne i giętkie.

Rodzaje endoskopii

Endoskopia umożliwia wykrycie zmian chorobowych w różnych częściach ciała. W zależności od tego wyróżnia się następujące rodzaje badań endoskopowych:

• gastroskopia – jest to najbardziej znana endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego. Wziernik wprowadzany jest przez jamę ustną i gardło do żołądka (a niekiedy także do dwunastnicy). W trakcie badania pobierane są wycinki do dalszych badań histopatologicznych oraz tamowane niewielkie krwawienia;
• kolonoskopia – to badanie endoskopowe dolnego odcinka przewodu pokarmowego, a dokładniej jelita grubego. W trakcie endoskopii możliwe jest pobieranie wycinków błony śluzowej, usuwanie ciał obcych, tamowanie niewielkich krwawień oraz usuwanie polipów;
• bronchoskopia – jest to badanie tchawicy i oskrzeli. Umożliwia pobranie wycinków błony śluzowej, a także wydzieliny oskrzeli;
• laryngoskopia – jest to badanie endoskopowe krtani;
• cystoskopia – jest to badanie endoskopowe układu moczowego, czyli pęcherza moczowego, moczowodów, cewki moczowej oraz prostaty. Endoskop wprowadza się przez cewkę moczową;
• artroskopia – jest to wziernikowanie stawu – najczęściej kolanowego. Endoskop (artroskop) wprowadzany jest przez niewielkie nacięcia. W czasie badania możliwe jest zastosowanie procedur terapeutycznych;
• laparoskopia – to badanie wnętrza jamy brzusznej, czyli otrzewnej. Endoskop wprowadza się przez niewielkie nacięcia w powłoce brzusznej;
• ezofagoskopia – badanie umożliwia diagnostykę schorzeń przełyku.

Endoskop może wprowadzać również do dróg żółciowych. Jest to endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna. W jej trakcie wykorzystuje się również techniki rentgenowskie.

Zabiegi endoskopowe

Badania endoskopowe umożliwiają szeroko zakrojoną diagnostykę. Zabiegi endoskopowe natomiast – od razu leczenie pewnych chorób oraz zmian. Zabiegi endoskopowe umożliwiają leczenie wielu chorób – przede wszystkim wczesne zmiany w obrębie przewodu pokarmowego (jak polipy czy guzy),  ale też choroby przełyku, kamicę dróg żółciowych czy zapalenia trzustki.

Część zabiegów wykonywana jest jednocześnie z pierwszym badaniem – na przykład w razie wykrycia niewielkich polipów podczas gastroskopii, mogą zostać one od razu usunięte. W takim przypadku pobiera się także próbki, które są później przekazywane do dalszej diagnostyki.

Zabiegi – w zależności od ich rodzaju oraz życzenia pacjenta – mogą być wykonywane w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym. Przygotowanie do każdego z nich powinno zostać skonsultowane najpierw z placówką, w której ma być wykonany zabieg. Najczęściej obejmuje powstrzymanie się od przyjmowania posiłków, a niekiedy także picia, przez określony czas.

Pracownia Endoskopii w Lubinie oferuje diagnostykę, wykonywanie zabiegów oraz leczenie paliatywne (w przypadku nowotworów przewodu pokarmowego, wątroby oraz trzustki). Wykonywane zabiegi to między innymi:

• leczenie achalazji wpustu i uchyłków przełyku
• poszerzanie łagodnych zwężeń przełyku (co najczęściej związane jest z refluksem, ale także oparzeniem czy perforacją przełyku)
• leczenie przełyku Baretta
• protezowanie jelita grubego
• usuwanie polipów oraz innych wczesnych zmian nowotworowych przewodu pokarmowego.

W jakim celu wykonuje się badanie endoskopowe?

Badania endoskopowe wykorzystuje się przede wszystkim w diagnostyce. Przy ich pomocy można wykryć różnego rodzaju zmiany chorobowe – polipy, wrzody, stany zapalne błony śluzowej, żylaki, a także nowotwory. Bardzo ważnym elementem endoskopii jest możliwość pobrania wycinków do badań histopatologicznych bez dużej ingerencji w tkanki, co przyspiesza postawienie diagnozy, jest mniej obciążające dla pacjenta i obarczone niskim ryzykiem powikłań.

Natomiast endoskopia terapeutyczna służy do:

• tamowania krwawień,
• usuwania polipów i innych zmian chorobowych z błony śluzowej,
• usuwania ciał obcych,
• poszerzania zwężeń,
• koagulacji zmian naczyniowych,
• usuwania zmian nowotworowych na wczesnym etapie.

Endoskopia jest również metodą wykorzystywaną do przeprowadzania niektórych operacji. W wielu przypadkach jest to metoda z wyboru. Skraca czas hospitalizacji i rekonwalescencji oraz wiąże się z mniejszym urazem operacyjnym.

Na czym polega endoskopia?

Badanie endoskopowe polega na wprowadzeniu endoskopu do wnętrza ciała w wybranej okolicy (np. jama brzuszna, przewód pokarmowy, krtań, układ moczowy). Odbywa się to przez naturalne otwory (np. jamę ustną, jamę nosową, odbyt, cewkę moczową) lub wykonane specjalnie na czas zabiegu. W drugim przypadku chirurg dokonuje niewielkich nacięć skalpelem.

Po wprowadzeniu endoskopu do wnętrza ciała, chirurg może zaobserwować na ekranie komputera obraz z kamery. Może zmieniać jej położenie, aby lepiej uwidocznić tkanki. Pozwala mu to dokładnie je obejrzeć oraz ocenić ich stan.

Jeżeli konieczne jest pobranie wycinka lub przeprowadzenie zabiegu, przez endoskop wprowadzane są narzędzia chirurgiczne. Po zakończeniu wszystkich procedur, urządzenie jest wyciągane.

Warto pamiętać, że przebieg i czas trwania badania różni się w zależności od rodzaju endoskopii. Może być ona przeprowadzona w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym. Różny jest także czas rekonwalescencji – zwykle można od razu wrócić do swoich codziennych aktywności. Jednak dłuższy odpoczynek jest wskazany, jeżeli przeprowadzone zostały operacje endoskopowe.

Endoskopia kapsułkowa

Nieco inaczej przebiega endoskopia kapsułkowa. Jest to badanie jelita cienkiego na całej jego długości. Co ważne, w jego trakcie lekarz nie posługuje się endoskopem. Zamiast tego wykorzystywana jest niewielka metalowa kapsułka, w którą wbudowana jest kamera. Urządzenie jest przesuwane dzięki ruchom perystaltycznym, a następnie wydalane. W czasie badania wykonywanych jest nawet 50 tysięcy zdjęć. Są one przekazywane do komputera, a lekarz może je obejrzeć. Endoskopia kapsułkowa trwa 8 godzin. Jej wadą jest brak możliwości pobrania wycinków do badań histopatologicznych.

Endoskopia igłowa

Do endoskopii igłowej wykorzystuje się miniaturową kamerę, która jest przymocowana do bardzo cienkich włókien optycznych. Wprowadza się je do wnętrza ciała przy pomocy igły. Badanie przeprowadza się w celu uwidocznienia struktur gałki ocznej, naczyń wieńcowych lub zastawek serca.

Wskazania do badania endoskopowego

Badania endoskopowe wykonywane są przy podejrzeniu nieprawidłowości z obrębie dróg oddechowych, układu moczowo-płciowego, przewodu pokarmowego, stawów, naczyń wieńcowych, narządu wzroku. Do lekarza powinny zgłosić się osoby, które obserwują u siebie niepokojące objawy. Na endoskopię zostaną skierowani m.in. pacjenci z:

• krwawieniem z przewodu pokarmowego,
• podejrzeniem celiakii,
• podejrzeniem choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy,
• krwiopluciem,
• dusznością o niejasnym pochodzeniu,
• nawracającym zapaleniem płuc,
• nieprawidłowościami w badaniach obrazowych,
• podejrzeniem choroby nowotworowej,
• z podejrzeniem ciała obcego,
• po urazie stawu,
• z wodobrzuszem.

Endoskopia jest również jednym z elementów diagnostyki niepłodności kobiecej oraz ciąży pozamacicznej.

Czy badanie endoskopowe boli?

Prawdą jest, że badanie endoskopowe nie należy do najprzyjemniejszych. Wprowadzenie wziernika przez nos, jamę ustną, gardło, przełyk i drogi oddechowe może wywołać dyskomfort oraz odruch wymiotny. Dlatego, aby zminimalizować nieprzyjemne odczucia, stosowane jest znieczulenie miejscowe (roztwór lidokainy).

Niektóre rodzaje endoskopii są zawsze przeprowadzane w znieczuleniu ogólnym. Zastosowanie tej metody jest możliwe również na życzenie pacjenta w przypadku badania endoskopowego górnego odcinka przewodu pokarmowego lub kolonoskopii. W przypadku badań na NFZ o znieczuleniu ogólnym decyduje jednak tylko lekarz. Możliwość przeprowadzenia badań w znieczuleniu ogólnym jest natomiast dostępna w niektórych placówkach prywatnych, za dodatkową opłatą.

Jak przygotować się do badania endoskopowego?

Przygotowania do badania endoskopowego zależą od jego rodzaju. Niektóre z nich (np. laryngoskopia) nie wymagają specjalnych działań. Zdarza się jednak, że konieczne jest pozostanie na czczo, wykonanie dodatkowych badań (np. testów laboratoryjnych krwi, EKG), a także stosowanie odpowiedniej diety (w przypadku kolonoskopii). Dokładne zalecenia dotyczące przygotowania do endoskopii powinny zostać przekazane podczas zapisywania się na badanie.