Problemy z pamięcią

CZY MAM KŁOPOTY Z PAMIĘCIĄ?

Kłopoty z pamięcią są jedną z najczęściej zgłaszanych skarg osób starszych. „Nie pamiętam gdzie położyłem klucze”, „Skleroza nie boli”, „A wie Pani, bo ja mam tak, że pamiętam wszystkie wierszyki ze szkoły powszechnej, a co wczoraj robiłem to już nie wiem” – brzmi znajomo, prawda? Jak to jest z tą naszą pamięcią i czy całe życie powinna być tak samo dobra? A jeśli pojawiają się trudności – to kiedy powinniśmy zacząć się niepokoić?

CO TO JEST PAMIĘĆ? 

Pamięć to zdolność do rejestrowania informacji, ich przechowywania i odtwarzania w odpowiednim czasie. Możemy ją podzielić na kilka rodzajów. Pamięć bezpośrednia obejmuje jakieś spostrzeżenie, niekoniecznie zapamiętywane specjalnie (np. kiedy w uszach jeszcze dźwięczy nam podana przed chwilą kwota do zapłaty w sklepie). Pamięć krótkotrwałą cechuje określony czas przechowywania informacji – np. kiedy próbujemy zapamiętać listę zakupów, zanim pójdziemy do sklepu. Pamięć długotrwała natomiast odpowiada za wieloletnie przechowywanie np. wspomnień czy informacji dotyczących rodziny.

CZY PAMIĘĆ SIĘ ZMIENIA? 

Z wiekiem zmieniają się nasze zdolności poznawcze – zapamiętywanie i uczenie się najłatwiejsze jest w dzieciństwie i młodości, a zapominanie naturalnie zdarza się częściej u osób starszych. Szczególnie dotyczy to pamięci krótkotrwałej, pamięć długotrwała pozostaje bardziej odporna na fizjologiczne procesy starzenia się organizmu.

CO TO JEST STARZENIE FIZJOLOGICZNE?

Starzenie fizjologiczne oznacza starzenie naturalne, związane z wiekiem. Wynika to z normalnego dla upływu lat zmniejszenia aktywności organizmu i pojawia się w wielu aspektach: zmienia się masa i wysokość ciała, wzrok, wytrzymałość fizyczna, wygląd skóry. Podobnie w naturalny sposób szybkość zapamiętywania, kojarzenia czy uczenia się także okazuje się inna niż wcześniej. Masa mózgu i ilość połączeń między komórkami nerwowymi może się zmniejszać, odpowiadając na przykład za kłopoty z koncentracją.

KŁOPOTY CZY ZABURZENIA?

Problemy dotyczące pamięci wynikać mogą z różnych czynników. Osłabienie funkcji pamięciowych może się wiązać z wiekiem, ale może też nastąpić na skutek niewłaściwego stylu życia, chorób somatycznych, nadużywania alkoholu, niedoborów witamin, kłopotów z nastrojem i innych przyczyn. Dlatego tak ważne jest badanie funkcji pamięciowych – by jak najwcześniej ocenić naturę dysfunkcji, spróbować wywnioskować przyczyny i przeciwdziałać dalszemu pogarszaniu się pamięci. Wtedy możliwa jest szybka reakcja. W przypadku łagodnych problemów często wystarczy zalecenie przyjmowania leków, poprawiających funkcjonowanie pamięci, ale przede wszystkim zachęcanie do ćwiczenia jej w różnych sytuacjach (ćwiczenia znaleźć można w Internecie, a także w specjalnych broszurach dla pacjentów), rozwiązywania krzyżówek i ogólnego zwiększenia aktywności codziennej. Możliwe jest także, że jedyne czego seniorowi potrzeba, to uspokojenie go, że pamięć działa dobrze i nie powinien się stresować tym zagadnieniem.

KIEDY ZGŁOSIĆ SIĘ NA BADANIE?

Na badanie pamięci warto udać się wtedy, gdy zauważamy nasilenie trudności z zapamiętywaniem, koncentracją, uwagą. Wystarczy, że subiektywnie wydaje nam się, że gorzej funkcjonujemy lub nawet kiedy niepokoi nas na pozór nieduża zmiana. Czasem zmiana może być większa – np. zdarza się, że w trakcie wypowiedzi tracimy wątek i nie wiemy co chcieliśmy powiedzieć, albo kiedy gubimy się idąc do domu znaną trasą i nie wiemy gdzie jesteśmy, kiedy podczas oglądania filmu nie pamiętamy o co chodzi i jaki cel ma bohater czy też kiedy zapominamy zamknąć drzwi do domu lub przypalamy gotujące się na kuchence danie. Dobrze też zaufać rodzinie i otoczeniu, jeśli sygnalizują potrzebę skontrolowania naszej pamięci. Często seniorzy wstydzą się swoich kłopotów, zupełnie niepotrzebnie - bardzo wiele osób po 60. roku życia zaczyna odczuwać trudności i chce sprawdzić ich naturę.

BADANIE PAMIĘCI

Ocena funkcji poznawczych u osoby zgłaszającej się na badanie polega na rozeznaniu w zakresie orientacji, spostrzegania, pamięci długotrwałej i krótkotrwałej, uczenia, uwagi i myślenia abstrakcyjnego, rozumienia, czynności wzrokowo-przestrzennych i językowych. Pacjent może być poproszony o proste liczenie, czytanie i pisanie; ważna jest również ocena codziennego funkcjonowania. Na tej podstawie można wysnuwać wnioski co do głębokości problemów i ich natężenia. Także wywiad z rodziną, która na co dzień obserwuje jak radzi sobie osoba starsza, może być bardzo pomocny.

 ALZHEIMER?

Choroba Alzheimera jest tylko jedną z wielu związanych z problemami pamięciowymi i otępieniem. Nie każde otępienie jest więc chorobą Alzheimera. Istnieją także inne rodzaje otępień – naczyniopochodne, czołowo-skroniowe, z ciałkami Levy’ego, w przebiegu choroby Parkinsona czy Huntingtona. Z definicji otępienie jest zespołem objawów, spowodowanych chorobą mózgu, zazwyczaj przewlekłym i postępującym, w którym zaburzone są funkcje poznawcze (pamięć, myślenie, rozumienie, etc).

Nie zawsze jednak zauważane przez seniora trudności są otępieniem. Pomiędzy taką diagnozą, a stanem normy znajduje się jeszcze ogniwo pośrednie – łagodne zaburzenia poznawcze, opisywane często angielskim skrótem MCI (Mild Cognitive Impairment). W tym stanie zapominanie jest łagodne, związane z wiekiem, trudności są pojedyncze i niewielkie, dotyczące zazwyczaj pamięci krótkotrwałej i uwagi, sprawności intelektualnej, trudności z nabywaniem nowych umiejętności czy oceną sytuacji. Osoby, u których rozpoznaje się łagodne zaburzenia poznawcze zwykle całkiem dobrze radzą sobie w życiu codziennym i funkcjonują samodzielnie bez większych problemów. Statystycznie MCI występuje czterokrotnie częściej niż otępienie i wprowadzenie terapii na tym etapie może zahamować pogłębianie się zaburzeń.

 ..WIĘC CO ROBIĆ?

Jeśli zauważymy trudności z pamięcią lub zauważą je bliscy – bez wahania warto skierować się do lekarza i tam poszukać pomocy. Na co dzień ważne jest aktywne spędzanie czasu: interesowanie się wiadomościami, czytanie książek, ruch, rozwijanie zainteresowań, przebywanie z innymi ludźmi (także młodszymi od siebie) czy zdobywanie nowych doświadczeń. Generalnie – życie pełne inwencji jest najlepszą profilaktyką. Powodzenia!

 opracowanie - mgr  Aneta Hanusiak

psycholog, Szpital Geriatryczny im. Jana Pawła II w Katowicach