Osteoporoza - cichy złodziej  

Ostéon - oznacza kość, a póros - dziurę, otwór. W osteoporozie kość staje się porowata, zrzeszotniała i krucha. Kości zdrowego człowieka są bardzo wytrzymałe i łamią się dopiero pod wpływem dużych sił, jakie występują np. podczas upadku lub zderzenia samochodów. Kości chorego z osteoporozą są tak osłabione, że łamią się przy banalnym potknięciu, a nawet podczas normalnego spaceru. Osteoporozę nazywamy "cichym złodziejem" – osoba narażona nie wie, że ta choroba "okrada" ją z minerałów. O stratach często dowiaduje się za późno, kiedy ubytek kości jest już bardzo duży. Niestety, dość często pierwszym sygnałem choroby jest złamanie, będące nieodłączną cechą osteoporozy.  

KOMU ZAGRAŻA OSTEOPOROZA?

Decydują o tym okoliczności wynikające z cech dziedzicznych i fizjologii naszego organizmu, czyli czynniki wewnętrzne oraz czynniki zewnętrzne, jak odżywianie się czy styl życia. Wieloletnie badania wykazały, że najważniejszymi z nich są:

OSTEOPOROZA U MATKI 

Ponad wszelką wątpliwość wykazano, że skłonność do osteoporozy dziedziczymy po matce. Jeżeli nasza mama czy babcia miała osteoporozę, to jesteśmy również na nią narażeni i to bardziej od innych. Nie oznacza to, że sprawa jest przesądzona a tylko, że zwiększa się ryzyko zachorowania na osteoporozę.  

WĄTŁA BUDOWA CIAŁA 

Im bardziej masywna budowa ciała, tym mniejsze zagrożenie osteoporozą. Osoby o „drobnych kościach” są zatem bardziej narażone, w przeciwieństwie do kobiet „puszystych”. Spadek masy kostnej dotyczy wszystkich, ale ten sam 5% ubytek masy kości będzie miał inne skutki u osób o drobnych kościach w porównaniu do osoby o kościach masywnych.  

ZAPRZESTANIE MIESIĄCZKOWANIA (MENOPAUZA) 

Z ostatnią miesiączką rozpoczyna się okres menopauzy. Następuje to zwykle w wieku ok. 49 lat. Jajniki przestają produkować żeński hormon – estrogen, który wpływa bezpośrednio na komórki kostne i jego brak powoduje zanik kości. W okresie menopauzy kobieta może tracić nawet 4-7% masy kostnej rocznie. Szczególnie narażone są kobiety, które przestały miesiączkować poniżej 50 roku życia.

ZAAWANSOWANY WIEK 

Proces starzenia obejmuje cały organizm. Starzeją się nasze komórki i narządy, starzeją się też nasze kości. Ubytek minerałów występuje zarówno u kobiet jak i mężczyzn, ale u kobiet proces ten jest szybszy. Sytuację kobiet pogarsza jeszcze fakt, że ich maksymalna, szczytowa masa kości jest niższa o 10-20% w stosunku do mężczyzn. Postępujące pogorszenie zdolności wchłaniania wapnia wpływa negatywnie na procesy odnawiania kości. Zarówno produkcja witaminy D3 przez skórę jak i jej przetwarzanie jest coraz słabsze, a pogorszenie sprawności fizycznej powoduje coraz rzadsze eksponowanie ciała na słońce. Tak, więc u osób starszych niezbędne jest wprowadzenie profilaktyki osteoporozy.

NIEDOBÓR WAPNIA W DIECIE  

Wapń jest podstawowym składnikiem kości, dostarczanym wraz z pokarmami, głównie z mlekiem. Dzienne zapotrzebowanie na wapń wynosi u kobiety w okresie menopauzy ok. 1500mg (1 litr mleka). Dieta bogata w wapń jest istotna także u dzieci, gdyż dzięki niej ich organizm może zbudować mocny szkielet i osiągnąć wysoką szczytową masę kości.  

BRAK WYSIŁKU FIZYCZNEGO

Najsilniejszym regulatorem pracy komórek kostnych jest wysiłek fizyczny. Komórki kostne "są wrażliwe" na obciążenia mechaniczne i pod wpływem naprężeń budują kość, by im sprostać. Natomiast brak obciążeń lub długotrwałe leżenie w łóżku powoduje niszczenie kości. Im więcej ćwiczeń, tym mocniejsze kości.  Ruchu nie da się zastąpić żadnymi lekami, natomiast ruch może zastąpić wiele z nich. Konieczny jest codzienny, co najmniej półgodzinny spacer lub kwadrans intensywnych ćwiczeń fizycznych.

PALENIE TYTONIU I ALKOHOLIZM

Zarówno palenie tytoniu, jak i picie alkoholu działa toksycznie na komórki tworzące kość. Zatem nawet u zdrowej, ale palącej papierosy osoby, ryzyko wystąpienia osteoporozy jest wyższe; podobnie jak u osób nadużywających alkoholu. 

CHOROBY I LEKI POWODUJĄCE OSTEOPOROZĘ  

Osteoporoza może powstać w przebiegu innych chorób lub też być skutkiem ubocznego działania leków. Może się pojawić przy schorzeniach gruczołów wydzielających hormony regulujące gospodarkę wapniową ustroju: przytarczyc i tarczycy oraz u osób cierpiących na: niewydolność nerek, schorzenia wątroby, zaburzenia przewodu pokarmowego, cukrzycę i reumatoidalne zapalenie stawów. Również wieloletnie podawanie leków steroidowych np. w leczeniu astmy lub przeciwpadaczkowych, może przyczyniać się do powstawania osteoporozy.

KOMENTARZ SPECJALISTY REUMATOLOGII dr n. med. Renata Sokolik

Osteoporoza to jedna z najczęstszych chorób populacji dorosłych. Definicja podana przez International Osteoporosis Fundation (IOF) określa osteoporozę, jako chorobę metaboliczną kości, w której zmiany ilościowe i jakościowe prowadzą do zwiększonego ryzyka złamań.

Złamanie to najważniejszy objaw i najpoważniejsze powikłanie choroby, która w wielu przypadkach prowadzi do zgonu (20% chorych ze złamaniem szyjki kości udowej umiera w ciągu roku, 20 % pacjentów ze złamaniem kręgosłupa w ciągu 5 lat) lub upośledzenia sprawności i pogorszenia, jakości życia.

Celem postępowania w osteoporozie jest ocena ryzyka złamania kości oraz zapobieganie jego wystąpienia, a w przypadku złamania kości o charakterze osteoporotycznym (niskoenergetycznym), zapobieganie kolejnemu złamaniu.

Zagrożone osteoporozą i zwiększonym ryzykiem złamania kości są osoby, u których występują określone czynniki ryzyka. Ich obecność jest podstawą do rozpoczęcia badań w kierunku osteoporozy.

Ocenę zwiększonego ryzyka złamania kości wymagają kobiety w okresie pomenopauzalnym oraz mężczyźni powyżej 50r.ż. Osoby poniżej podanego przedziału wieku wymagają diagnostyki w kierunku osteoporozy jedynie w przypadku obecności chorób i stosowania leków, będących potencjalnymi czynnikami ryzyka osteoporozy wtórnej.

Główną rolę w ocenie ryzyka złamania kości odgrywa badanie podmiotowe - wywiad w kierunku obecności czynników ryzyka oraz badanie przedmiotowe. Bardzo istotne jest np. badanie wzrostu. Zmniejszenie wzrostu o 4 cm u kobiet i o 6 cm u mężczyzn (wg zaleceń ISCD) jest uznawane za wskazanie do badania w kierunku osteoporozy i budzi podejrzenie złamania kręgosłupa. Deformacja klatki piersiowej tzw. wdowi garb jest objawem zaawansowanej choroby.

W 2008 roku profesor Kanis działający pod patronatem WHO zaproponował metodę FRAX oceny 10- letniego ryzyka złamania kości. Metoda ta bierze pod uwagę wiek badanej osoby, płeć, ciężar ciała, wzrost, przebyte złamanie o charakterze osteoporotycznym, przebyte osteoporotyczne złamanie biodra u rodziców, palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, przewlekłą terapię glikokortykostroidami, rozpoznane reumatoidalnego zapalenia stawów oraz choroby będące przyczyną osteoporozy wtórnej, takie jak: cukrzyca typu 1, nadczynność tarczycy, pierwotna nadczynność przytarczyc, jak również wynik badania DXA w zakresie szyjki kości udowej (lub total) wyrażony wyłącznie wartością T-score.

W przypadku braku możliwości wykonania DXA 10-letnie ryzyko można obliczyć na podstawie wartości BMI dla danej osoby. Wartość FRAX wyliczana jest za pomocą kalkulatora dostępnego na stronie internetowej IOF www.iofbonehealth.org Taką ocenę powinien przeprowadzić Lekarz Rodzinny oraz Ortopeda. W przypadku podwyższonego 10-letniego ryzyka, dla dużych złamań osteoporotycznych FRAX major>20% lub złamań biodra FRAX hip>3% należy rozpocząć farmakologiczne leczenie osteoporozy, co powinno odbyć się pod opieką wyspecjalizowanego i doświadczonego specjalisty - w Poradni Leczenia Osteoporozy lub Reumatologicznej.

Głównym celem terapii jest - nie jak wcześniej uważano - wzrost gęstości mineralnej kości, ale zapobieganie złamaniom.

KOMENTARZ SPECJALISTY MEDYCYNY RODZINNEJ dr n. med. Urszula Grata - Borkowska

W chwili obecnej panuje w Polsce dość duże zamieszanie dotyczące tego, jaki lekarz, o jakiej specjalizacji powinien leczyć osteoporozę – czy ma to być lekarz rodzinny, ortopeda, reumatolog, ginekolog, endokrynolog czy jeszcze inny specjalista? Część osób trafia do lekarza pierwszego kontaktu, który po zebraniu wywiadu jest w stanie ocenić gdzie leży przyczyna problemu, a jednocześnie wskazać kierunki działania w postępowaniu z osobą podejrzaną o istnienie osteoporozy.

Pamiętajmy:

• Osteoporoza dotyczy nie tylko kobiet w okresie pomenopauzalnym; zdarza się również u mężczyzn (głównie u tych z częstymi złamaniami), choć w mniejszym procencie.
• Występuje nie tylko u osób w wieku starszym i średnim, ale również u ludzi młodych z grupy ryzyka.
• Możemy zmniejszyć ryzyko wystąpienia osteoporozy w wieku starszym, przede wszystkim dbając o prawidłowy rozwój układu kostnego już od najmłodszych lat, a także poprzez właściwe nawyki żywieniowe i aktywność fizyczną.
• W diecie należy pamiętać nie tylko o odpowiedniej zawartości białka, ale również o właściwym stosunku wapnia do fosforu,w spożywanych przez nas produktach.
• Należy wprowadzić profilaktykę osteoporozy zanim dojdzie do powikłań w postaci złamań i ich następstw.
• Alkohol i nikotyna zwiększają ryzyko osteoporozy.
• Już zwykłe zdjęcie rentgenowskie może wykazać zanik kostny, jednak bardziej dokładnym badaniem jest badanie densytometryczne kości.
• Przy leczeniu osteoporozy dobrze jest kontrolować gospodarkę wapniowo – magnezowo - fosforanową.
• Przy postawieniu rozpoznania osteoporozy należy wykluczyć również schorzenia chorób tarczycy i przytarczyc.

Osteoporoza wymaga wczesnego rozpoznania oraz sporego zaangażowania, zarówno ze strony lekarza prowadzącego, jak i samego pacjenta. Dopiero wówczas możemy osiągnąć leczniczy sukces i stwierdzić, że zrobiło się wszystko lub prawie wszystko, aby nie zostać z powodu tej podstępnej choroby inwalidą, skazanym na dożywotnią opiekę ze strony innych ludzi.

 Opracowano na podstawie materiałów dostępnych na portalu  www.osteoporoza.pl